Ngày 2/9/1945, tại Quảng trường Ba Đình lịch sử, Chủ tịch Hồ Chí Minh đọc Bản Tuyên ngôn Độc lập, khai sinh ra nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa. Một kỷ nguyên mới được mở ra, nhưng tàn dư của chế độ thực dân để lại rất nặng nề: Nạn đói, kho quỹ quốc gia trống rỗng, công nghiệp tê liệt, thương mại đình đốn... Ngành Công Thương non trẻ của buổi đầu lập quốc đã kịp thời tham mưu cho Chính phủ ban hành nhiều chính sách để “Làm cho dân có ăn; Làm cho dân có mặc; Làm cho dân có chỗ ở” như Chủ tịch Hồ Chí Minh căn dặn.

Sau chiến thắng Điện Biên Phủ, ngành Công Thương, với phương châm dựa vào sức mình là chính, đã di chuyển nhiều cơ sở công nghiệp kháng chiến về địa điểm mới; khôi phục và mở rộng một số cơ sở công nghiệp cũ; xây dựng nhiều nhà máy mới mà những cái tên còn vang vọng đến nay, như: Khu Công nghiệp Thượng Đình; Nhà máy Cơ khí Hà Nội, Nhà máy Dệt Nam Định...

Kế hoạch 5 năm lần thứ nhất chưa kết thúc, không quân Mỹ tăng cường bắn phá miền Bắc, ngành Công Thương bước vào cuộc chiến đấu mới, vừa xây dựng cơ sở vật chất cho chủ nghĩa xã hội, vừa chi viện cho chiến trường miền Nam.

Sau giải phóng miền Nam, thống nhất đất nước, nhiệm vụ quan trọng nhất là hàn gắn vết thương chiến tranh, khôi phục sản xuất, xây dựng đất nước “đàng hoàng, to đẹp hơn” như mong muốn của Bác Hồ. Trong kế hoạch 5 năm lần thứ hai (1976 - 1980) và lần thứ ba (1981 - 1985), Việt Nam không chỉ tăng cường mạnh mẽ về cơ sở vật chất kỹ thuật cho Chủ nghĩa xã hội, mà còn có bước phát triển vượt bậc về nhận thức, tạo tiền đề quan trọng cho công cuộc Đổi mới sau này.

Các Nghị quyết của Đảng trong giai đoạn này tiếp tục xác định đẩy mạnh công nghiệp hóa - hiện đại hóa, phát triển nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, xây dựng nền kinh tế độc lập tự chủ, chủ động hội nhập kinh tế quốc tế để phát triển nhanh, có hiệu quả và bền vững.

Đây cũng là thời kỳ ngành Công Thương tham mưu cho Đảng và Chính phủ nhiều chính sách mở rộng quan hệ ngoại thương. Ở thị trường xuất khẩu, dòng chảy hàng Việt tỏa đi đến hơn 230 nước và vùng lãnh thổ.

Cán cân thương mại liên tục thặng dư. Số lượng các mặt hàng xuất khẩu có quy mô lớn tăng mạnh.